TWORZYMY
Blog

Radziwiłłowska mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego - ważne źródło informacji dla kartografii historycznej

2019-10-02
   Radziwiłłowska mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego 

Ważne źródło informacji historycznej o przestrzeni dawnej Rzeczpospolitej

 

Nowożytna kartografia zmieniała swoje oblicze na przestrzeni wieków w miarę rozwoju zarówno wiedzy o otaczającej przestrzeni jak narzędzi i metod jej prezentacji. W dobie największego rozkwitu Rzeczpospolitej kartowano zarówno ziemie Koronne jak i obszar Wielkiego Księstwa Litewskiego, o czym obszernie piszą Bolesław Olszewice i Karol Buczek.

 

Ten drugi znany jest także z obszernego i szczegółowego opracowania historii kartografii na ziemiach koronnych. Mapa ta stanowiła od końca XVI wieku do czasów rozbiorowych a i niejednokrotnie i później, najbardziej szczegółowy obraz ziem litewskich na trwale zapisany w historii kartografii i do dziś wspomagający tworzenie map historycznych i szeroko pojmowaną kartografię historyczną w naszej pracowni.

 

 Mapa Radziwiłłowska Wielkiego Księstwa Litewskiego, mapa Litwy, mapa Rzeczpospolitej, dawna mapa Polski, mapy historyczne, kartografia historyczna, exgeo

 

 

   Kiedy rozpoczęły się prace nad Radziwiłłowską mapą Wielkiego Księstwa Litewskiego?   

 

Obszar Wielkiego Księstwa Litewskiego aż do XVI wieku nie doczekał się dedykowanego opracowania kartograficznego i prezentowany był przy okazji sporządzania map Korony i jej sąsiadów.

 

Inicjatorem prac dotyczących stricte ziem Litwy był książę Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, który zlecił opracowanie mapy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jeśli umiejscowić by na osi czasu prawdopodobny moment rozpoczęcia prac nad „Radziwiłłowską mapą Wielkiego Księstwa Litewskiego” to w czasie gdy wydano słynny atlas Gerarda Mercatora „Atlas sive cosmographica” w Duisbirgu w 1595 r. to prace kartograficzne na terenie Litwy już trwały.

 

Wskazuje się ponadto, że prace nad przygotowaniem mapy musiały zakończyć się przed końcem XVI wieku - potwierdza to list Macieja Strubicza z 21 sierpnia 1599 r. do księcia Radziwiłła, gdzie stwierdza że mapa jest gotowa. Oficjalna data widniejąca na egzemplarzu mapy będący w zbiorach w Uppsali tj. rok 1613, to data wydania wersji mapy po poprawkach wprowadzonych w latach 1609-1610.

 

Za datę pierwszego wydania „radziwiłłówki” uznaje się rok 1603, kiedy to mapa została wydana i w rok później towarzysza synom księcia w drodze na studia w Pradze, Regensburgu i Augsburgu. 

 

   Kto brał udział w tworzeniu mapy?   

 

W pracach kartograficznych udział brali pochodzący ze Śląska Maciej Strubicz, znany XVI-wieczny geograf i kartograf, będący swego czasu sekretarzem króla Zygmunta II Augusta, kartografem w czasie wypraw króla Batorego oraz autorem poprawionej wersji mapy Marcina Kromera.

 

Autorem rysunku mapy był Tomasz Makowski, komornik na dworze księcia Radziwiłła a później sztycharz nieświecki oraz jezuici, w tym o. Bosgrave, który prawdopodobnie odpowiadał za pomiary astronomiczne, konstrukcję siatki kartograficznej i określenie lokalizacji punktów na mapie.

 

Od strony informacyjnej z Radziwiłłem współpracowali prawdopodobnie Konstanty Wasyl Ostrogski, wojewoda kijowski, który dostarczył informacji o południowej części Litwy i ziemiach ukraińskich oraz nieznany z nazwiska współpracownik, który przekazał mapę dolnego odcinka Dniepru. 

 

   Jaki obszar geograficzny obejmuje główny arkusz mapy?   

 

Mapa obejmuje fragment Europy Środkowo-Wschodniej, a dokładniej ziemei Wielkiego Księstwa Litewskiego sprzed unii lubelskiej w 1569 r.

 

Zasięg przestrzenny mapy wyznaczają:

 

na zachodzie

rzeka Wisła

 

na wschodzie

rzeki Dniepr, Soż, Desna, Suła

 

na północny

wybrzeże Bałtyku, rzeka Dźwina i jej praw dopływy

 

na południu

Podkarpacie, górny bieg Dniestru o Bohu

 

Oprócz mapy głównej, arkusz został wyposażony w powiększenia dolnego biegu Dniepru poniżej Czarkas, gdzie oddano położeniu porohów w korycie rzeki oraz ujście rzeki do Morza Czarnego w rejonie Oczakowa. 

 

   Jakie są cechy fizyczne i kartograficzne mapy Radziwiłłowskiej?   

 

Mapa w wersji znanej z Biblioteki Uniwersyteckiej w Uppsali ma sumaryczne wymiary 109,3 x 79,8 cm, z czego mapa główna z ramką mieści się w prostokącie o wymiarach 74,3x74,9 cm. Opracowanie cechuje się północną orientacją i jednostopniowym rozstępem południków i równoleżników.

 

Mapę wykonano w odwzorowaniu trapezowym, gdzie za południk zerowy przyjęto południk przechodzący przez szczyt Pico de Teide na Teneryfie. Legenda wraz z napisami, położona jest w lewym dolnym rogu. Poniżej nich znajduje się podziałka liniowa z trójpodziałem skali w milach. Skala mapy określona została przez Merczynga ma 1: 1 300 000, natomiast Pawłowski uważa, że jest większa i wynosi 1:1 293 00.

 

   Treść mapy   

 

Na mapie ujęto położenie i nazewnictwo ponad 1000 miejscowości, w tym ponad 543 w obrębie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Z tej grupy, jak wskazuje Alexandrowicz, ponad 65% pojawia się w ówczesnej kartografii po raz pierwszy. Oprócz sieci osadniczej na mapie oddano, lepiej lub gorzej, przebieg rzek oraz położenie kompleksów leśnych.

 

   Więcej informacji o mapie?   

 

Bardzo obszerne omówienie mapy Radziwiłłowkiej z większą liczbą szczegółów oraz nakreśleniem tła powstania tej mapy, znajduje się w publikacji Stanisława Alexandrowicza pt.

„Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku”

 

Napisz do nas lub zadzwoń